Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΓΑΡΑ*
Οι άνθρωποι προσπαθώντας να ορίσουν το μέλλον δημιουργούσαν ένα ιστορικό νήμα με το παρελθόν. Αυτή η προσπάθεια αναμειγνύει τις τρέχουσες και μελλοντικές αναζητήσεις με την ιστορική αφήγηση και δημιουργεί τους όρους για την διαμόρφωση νέων δρόμων. Στο ίδιο πλαίσιο, οι λαοί και οι τάξεις, οι νικητές και οι ηττημένοι της ιστορίας και οι συλλογικότητες, επιφυλάσσουν μια ξεχωριστή θέση στην αποτίμηση του παρελθόντος είτε ως παράδειγμα και αναφορά είτε ως ύλη συγκόλλησης της αναγκαίας ιστορικής συνέχειας με το παρόν. Ιδιαίτερα οι οργανώσεις και τα κόμματα της Αριστεράς επιφύλαξαν μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία, είτε ως κριτική μελέτη, είτε ως πιστοποιητικό βεβαίωσης της ορθότητας των σύγχρονων επιλογών.
Στην τελική ευθεία για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, κυκλοφόρησε το σχέδιο διακήρυξης της Γραμματείας, στο οποίο φαίνεται ότι γίνεται μια γενναιόδωρη προσπάθεια για να «χωρέσουν» όλες οι πλευρές του «πολύχρωμου» σχηματισμού, να αμβλυνθούν οι διαφωνίες και να στρογγυλευτούν οι «γωνίες». Πράγμα εύλογο, εν μέρει, και κατανοητό, για έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό χώρο, αλλά συνάμα και προβληματικό.
Θα ήταν αδύνατο να καταπιαστούμε με το σύνολο του σχεδίου και να καταχραστούμε τη φιλοξενία της «Εποχής». Ωστόσο, σε μια πρώτη ανάγνωση, το χωρίο με τίτλο «Οι καταβολές μας», δε θα μπορούσε να μας αφήσει αδιάφορους. Οι συγγραφείς του κειμένου αναζητούν τις ρίζες του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στο εργατικό και λαϊκό κίνημα του 19ου και 20ου αιώνα, έπειτα στο ΕΑΜ και μετά τον εμφύλιο, τις ξαναβρίσκουν στην ΕΔΑ, στην Ένωση Κέντρου, σε όλα τα κινήματα της περιόδου εκείνης και της μετέπειτα, ως που φτάνουν στον κατακερματισμό της Αριστεράς, εκεί που το «ΚΚΕ γνώρισε αλλεπάλληλες διασπάσεις» κι «ένα μέρος από τις δυνάμεις που είχαν στρατευθεί στο ΕΑΜ σαγηνεύτηκε από την «Αλλαγή» που υποσχέθηκε το ΠΑΣΟΚ, ενώ μικρότερες οργανώσεις της Αριστεράς συγκρότησαν αυτοτελείς οργανώσεις...»
Είναι προφανές ότι πρόθεση –και καλώς- των συγγραφέων του κειμένου δεν είναι να καταγράψουν σε λίγες αράδες την ιστορία της Αριστεράς του τόπου μας, ούτε βέβαια να συγγράψουν ένα ιστορικό ντοκουμέντο και να εγκαινιάσουν μια αναβάθμιση στα γνωστά κύρια ιστορικά δεδομένα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου και των μεγάλων στιγμών του αριστερού κινήματος. Ωστόσο, ακόμη και το πιο καλοπροαίρετο μέλος του σχήματος, δε μπορεί να παραγνωρίσει το γεγονός ότι στο κείμενο υπάρχουν ελλείψεις που μόνο ως απλές παραλείψεις δε μπορεί να θεωρηθούν, ενώ ακόμα και τα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα που στάθηκαν αφορμή για τη συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ, έχουν την τύχη μιας γενικής αναφοράς.
Παίρνοντας κανείς την παράδοση του ΚΚΕ και άλλων σχηματισμών της Αριστεράς του τόπου μας και τη σχέση τους με την Ιστορία, μόνο ως καλό προηγούμενο δε μπορεί να τη θεωρήσει. Για χρόνια, η «επίσημη» Αριστερά, σε όλες τις εκδοχές της, χρησιμοποίησε πολλές φορές την ιστορία του αριστερού κινήματος ως ερμηνεία μιας τραχειάς εσωκομματικής πάλης ανάμεσα στις φωτεινές ηγεσίες και τις ανεπαρκείς ή προδοτικές δυνάμεις μέσα και έξω από το κόμμα. Για τους αριστερούς, ο δύσκολος αγώνας και η διαλεκτική της απελευθέρωσης, έφερε πολλές φορές την διασπαστική διάσταση ανάμεσά τους, με την μια σκέψη αφενός, να θέλει η μελέτη της ιστορίας να είναι η αναλυτική βάση στην εξυπηρέτηση μιας γενικότερης στρατηγικής και την μια άλλη σκέψη αφετέρου, να θέλει να υφανθεί μια ανάγνωση χωρίς φανατισμό αλλά με διάλογο και κατανόηση των κοινωνικών και ιστορικών δεδομένων του παρελθόντος.
Είναι λογικό για την Αριστερά που επιλέγει να προσδιορίζεται ως κίνημα προερχόμενο από το μέλλον, να επιδιώκει να έχει την αίσθηση και την αντίληψη του παρελθόντος, άρα και της ιστορία της. Μπορεί το σχέδιο διακήρυξης να μην έχει τη πρόθεση να θεμελιώσει μια νέα ιστορική θήκη για να χωρέσει την σημερινή πολιτική στρατηγική του νέου σχήματος, αλλά όπως γίνεται σχεδόν πάντα, όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για να ικανοποιηθούν όλοι, έστω κι άθελα του, μεταφέρει το χθες στο σήμερα για να συνδυάσει επιλεκτικά το παρόν με το παρελθόν, για να εξυπηρετήσει σκοπιμότητες της στιγμής, να τσουβαλιάσει ιστορικά γεγονότα, να εξισώσει καταστάσεις και να διαγράψει μονομιάς σημαντικά ιστορικά γεγονότα και το ρόλο που έπαιξαν. Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας πλανιέται πάνω από το σχετικό χωρίο. Το κείμενο αποπειράται μια ανασκευασμένη ιστορία που στηρίζεται στην αγνόηση ή στην βάναυση μετατροπή των αναγνωρίσιμων πια ιστορικών γεγονότων προκειμένου να υπηρετηθεί η εσωτερική συνοχή του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και η προγραμματική επιδίωξη.
Απουσιάζει χαρακτηριστικά η αναφορά στον καθοριστικό ρόλο του ΚΚΕ στη συγκρότησή του ΕΑΜ και της ΕΔΑ, ενώ εντύπωση προκαλεί η –στοχευμένη- αναφορά στην Ένωση Κέντρου, έστω και με αυτή την προσεχτική διατύπωση. Την ίδια ώρα, εκκωφαντική είναι η παράλειψη στο κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας και σε σημαντικούς σταθμούς του, όπως είναι η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 και η ίδρυση του ΚΚΕ εσωτερικού, που αποτέλεσε σημείο καμπής για την μετέπειτα πορεία του αριστερού κινήματος και της αριστερής σκέψης. Παράλληλα το κείμενο «ξεπετάει» σε μισή γραμμή την ίδρυση άλλων ιστορικών ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων της Αριστεράς, ενώ αγνοεί την ίδρυση του ενιαίου Συνασπισμού. Αντίθετα η αναφορά στο ΠΑΣΟΚ δε περνάει απαρατήρητη, ενώ δε μπορεί παρά να γεννάει ερωτηματικά γιατί αποφεύγεται επιμελώς η όποια κριτική στη διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου και των ιδρυτικών αρχών. Αρχές και ιδέες βασισμένες και στηριγμένες στο λαϊκισμό, αρχές και ιδέες που «από τη σκοπιά του σοσιαλισμού συνεχίζουν να μας αφήνουν παγερά αδιάφορους». Και δεδομένου ότι η συγκυρία και οι σκοπιμότητες αλλάζουν διαρκώς, το κείμενο διατρέχεται από συνεχείς εναλλαγές, δίνοντας την εντύπωση ενός τρελού εκκρεμούς, που πλανιέται πέρα- δώθε σε έναν στείρο «εναλλακτισμό».
Ιστορίες παλιές, μίζερες και ξεπερασμένες, θα έλεγε κάποιος. Πράγματι, στον προθάλαμο της διακυβέρνησης της χώρας, είναι μάταιο να συζητάς για αυτά που μας πλήγωσαν, μας μάτωσαν και μας πόνεσαν. Είναι μάταιο να τα βάζεις με τα φαντάσματα του παρελθόντος, να ανοίγεις σεντούκια και να μετράς συνεχώς τις πληγές σου. Εξάλλου μπροστά «στα σημαντικά» κι «αυτά που καίνε», στη δημιουργία της μεγάλης δημοκρατικής παράταξης και στο αίτημα της ενότητας, δεν έχουν θέση τα περασμένα. Στην μη-ιστορική αντίληψη των «καταβολών μας» που διαπερνά το κείμενο στο βωμό της ενότητας –μιας επιλεκτικής ενότητας, περισσότερο ηθικοπλαστικού ύφους- «το κομμουνιστικό, δε τραβάει», συνεπώς και οι πηγές του κακού «οι διασπάσεις και τα προϊόντα τους», δεν έχουν λόγο ύπαρξης.
Οι πάγοι συντηρούνται στα μυαλά και τις προθέσεις μας, αρνούμενοι να ανοίξουμε όλα τα χαρτιά μας σε μια προσπάθεια να αναμετρηθούμε με τα παλιά και να κρατήσουμε τα πάντα. Μια προσπάθεια «απόψυξης» αναγκαία, προκειμένου να εγκαταλείψουμε το φόβο του «ξεμαγέματος» και να αντιληφθούμε την Ιστορία με όρους «ζώσας Ιστορίας».
Στην τελική ευθεία για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, κυκλοφόρησε το σχέδιο διακήρυξης της Γραμματείας, στο οποίο φαίνεται ότι γίνεται μια γενναιόδωρη προσπάθεια για να «χωρέσουν» όλες οι πλευρές του «πολύχρωμου» σχηματισμού, να αμβλυνθούν οι διαφωνίες και να στρογγυλευτούν οι «γωνίες». Πράγμα εύλογο, εν μέρει, και κατανοητό, για έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό χώρο, αλλά συνάμα και προβληματικό.
Θα ήταν αδύνατο να καταπιαστούμε με το σύνολο του σχεδίου και να καταχραστούμε τη φιλοξενία της «Εποχής». Ωστόσο, σε μια πρώτη ανάγνωση, το χωρίο με τίτλο «Οι καταβολές μας», δε θα μπορούσε να μας αφήσει αδιάφορους. Οι συγγραφείς του κειμένου αναζητούν τις ρίζες του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στο εργατικό και λαϊκό κίνημα του 19ου και 20ου αιώνα, έπειτα στο ΕΑΜ και μετά τον εμφύλιο, τις ξαναβρίσκουν στην ΕΔΑ, στην Ένωση Κέντρου, σε όλα τα κινήματα της περιόδου εκείνης και της μετέπειτα, ως που φτάνουν στον κατακερματισμό της Αριστεράς, εκεί που το «ΚΚΕ γνώρισε αλλεπάλληλες διασπάσεις» κι «ένα μέρος από τις δυνάμεις που είχαν στρατευθεί στο ΕΑΜ σαγηνεύτηκε από την «Αλλαγή» που υποσχέθηκε το ΠΑΣΟΚ, ενώ μικρότερες οργανώσεις της Αριστεράς συγκρότησαν αυτοτελείς οργανώσεις...»
Είναι προφανές ότι πρόθεση –και καλώς- των συγγραφέων του κειμένου δεν είναι να καταγράψουν σε λίγες αράδες την ιστορία της Αριστεράς του τόπου μας, ούτε βέβαια να συγγράψουν ένα ιστορικό ντοκουμέντο και να εγκαινιάσουν μια αναβάθμιση στα γνωστά κύρια ιστορικά δεδομένα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου και των μεγάλων στιγμών του αριστερού κινήματος. Ωστόσο, ακόμη και το πιο καλοπροαίρετο μέλος του σχήματος, δε μπορεί να παραγνωρίσει το γεγονός ότι στο κείμενο υπάρχουν ελλείψεις που μόνο ως απλές παραλείψεις δε μπορεί να θεωρηθούν, ενώ ακόμα και τα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα που στάθηκαν αφορμή για τη συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ, έχουν την τύχη μιας γενικής αναφοράς.
Παίρνοντας κανείς την παράδοση του ΚΚΕ και άλλων σχηματισμών της Αριστεράς του τόπου μας και τη σχέση τους με την Ιστορία, μόνο ως καλό προηγούμενο δε μπορεί να τη θεωρήσει. Για χρόνια, η «επίσημη» Αριστερά, σε όλες τις εκδοχές της, χρησιμοποίησε πολλές φορές την ιστορία του αριστερού κινήματος ως ερμηνεία μιας τραχειάς εσωκομματικής πάλης ανάμεσα στις φωτεινές ηγεσίες και τις ανεπαρκείς ή προδοτικές δυνάμεις μέσα και έξω από το κόμμα. Για τους αριστερούς, ο δύσκολος αγώνας και η διαλεκτική της απελευθέρωσης, έφερε πολλές φορές την διασπαστική διάσταση ανάμεσά τους, με την μια σκέψη αφενός, να θέλει η μελέτη της ιστορίας να είναι η αναλυτική βάση στην εξυπηρέτηση μιας γενικότερης στρατηγικής και την μια άλλη σκέψη αφετέρου, να θέλει να υφανθεί μια ανάγνωση χωρίς φανατισμό αλλά με διάλογο και κατανόηση των κοινωνικών και ιστορικών δεδομένων του παρελθόντος.
Είναι λογικό για την Αριστερά που επιλέγει να προσδιορίζεται ως κίνημα προερχόμενο από το μέλλον, να επιδιώκει να έχει την αίσθηση και την αντίληψη του παρελθόντος, άρα και της ιστορία της. Μπορεί το σχέδιο διακήρυξης να μην έχει τη πρόθεση να θεμελιώσει μια νέα ιστορική θήκη για να χωρέσει την σημερινή πολιτική στρατηγική του νέου σχήματος, αλλά όπως γίνεται σχεδόν πάντα, όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για να ικανοποιηθούν όλοι, έστω κι άθελα του, μεταφέρει το χθες στο σήμερα για να συνδυάσει επιλεκτικά το παρόν με το παρελθόν, για να εξυπηρετήσει σκοπιμότητες της στιγμής, να τσουβαλιάσει ιστορικά γεγονότα, να εξισώσει καταστάσεις και να διαγράψει μονομιάς σημαντικά ιστορικά γεγονότα και το ρόλο που έπαιξαν. Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας πλανιέται πάνω από το σχετικό χωρίο. Το κείμενο αποπειράται μια ανασκευασμένη ιστορία που στηρίζεται στην αγνόηση ή στην βάναυση μετατροπή των αναγνωρίσιμων πια ιστορικών γεγονότων προκειμένου να υπηρετηθεί η εσωτερική συνοχή του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και η προγραμματική επιδίωξη.
Απουσιάζει χαρακτηριστικά η αναφορά στον καθοριστικό ρόλο του ΚΚΕ στη συγκρότησή του ΕΑΜ και της ΕΔΑ, ενώ εντύπωση προκαλεί η –στοχευμένη- αναφορά στην Ένωση Κέντρου, έστω και με αυτή την προσεχτική διατύπωση. Την ίδια ώρα, εκκωφαντική είναι η παράλειψη στο κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας και σε σημαντικούς σταθμούς του, όπως είναι η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 και η ίδρυση του ΚΚΕ εσωτερικού, που αποτέλεσε σημείο καμπής για την μετέπειτα πορεία του αριστερού κινήματος και της αριστερής σκέψης. Παράλληλα το κείμενο «ξεπετάει» σε μισή γραμμή την ίδρυση άλλων ιστορικών ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων της Αριστεράς, ενώ αγνοεί την ίδρυση του ενιαίου Συνασπισμού. Αντίθετα η αναφορά στο ΠΑΣΟΚ δε περνάει απαρατήρητη, ενώ δε μπορεί παρά να γεννάει ερωτηματικά γιατί αποφεύγεται επιμελώς η όποια κριτική στη διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου και των ιδρυτικών αρχών. Αρχές και ιδέες βασισμένες και στηριγμένες στο λαϊκισμό, αρχές και ιδέες που «από τη σκοπιά του σοσιαλισμού συνεχίζουν να μας αφήνουν παγερά αδιάφορους». Και δεδομένου ότι η συγκυρία και οι σκοπιμότητες αλλάζουν διαρκώς, το κείμενο διατρέχεται από συνεχείς εναλλαγές, δίνοντας την εντύπωση ενός τρελού εκκρεμούς, που πλανιέται πέρα- δώθε σε έναν στείρο «εναλλακτισμό».
Ιστορίες παλιές, μίζερες και ξεπερασμένες, θα έλεγε κάποιος. Πράγματι, στον προθάλαμο της διακυβέρνησης της χώρας, είναι μάταιο να συζητάς για αυτά που μας πλήγωσαν, μας μάτωσαν και μας πόνεσαν. Είναι μάταιο να τα βάζεις με τα φαντάσματα του παρελθόντος, να ανοίγεις σεντούκια και να μετράς συνεχώς τις πληγές σου. Εξάλλου μπροστά «στα σημαντικά» κι «αυτά που καίνε», στη δημιουργία της μεγάλης δημοκρατικής παράταξης και στο αίτημα της ενότητας, δεν έχουν θέση τα περασμένα. Στην μη-ιστορική αντίληψη των «καταβολών μας» που διαπερνά το κείμενο στο βωμό της ενότητας –μιας επιλεκτικής ενότητας, περισσότερο ηθικοπλαστικού ύφους- «το κομμουνιστικό, δε τραβάει», συνεπώς και οι πηγές του κακού «οι διασπάσεις και τα προϊόντα τους», δεν έχουν λόγο ύπαρξης.
Οι πάγοι συντηρούνται στα μυαλά και τις προθέσεις μας, αρνούμενοι να ανοίξουμε όλα τα χαρτιά μας σε μια προσπάθεια να αναμετρηθούμε με τα παλιά και να κρατήσουμε τα πάντα. Μια προσπάθεια «απόψυξης» αναγκαία, προκειμένου να εγκαταλείψουμε το φόβο του «ξεμαγέματος» και να αντιληφθούμε την Ιστορία με όρους «ζώσας Ιστορίας».
*Επιστημονικός συνεργάτης Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, υποψήφιος διδάκτορας κοινωνιολογίας.
*Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε και στην «Εποχή» (11/11/2012)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου